Lancet: Η covid-19 δεν είναι πανδημία

 

Πολλά έχουν ακουσθεί για την περιβόητη πανδημία της covid-19, που ακόμη στις μέρες μας περιγράφεται με παραδοσιακούς όρους, ως ο τρομερός λοιμός που έρχεται, όπως ο Λευκός Καβαλάρης της Αποκάλυψης, να θερίσει τον πλανήτη. Όμως αυτή η εικόνα είναι απλοϊκή ως γραφική. Η πραγματική βάση του προβλήματος, όπως συμβαίνει πολύ συχνά, βρίσκεται εντελώς αλλού από εκεί όπου τα συστήματα εξουσίας, μαζί με τους καλολαδωμένους "ενημερωτικούς" τους μηχανισμούς μας τραβούν την προσοχή. Εδώ, ο Richard Horton, αρχισυντάκτης του περίφημου επιστημονικού περιοδικού Lancet μας εισάγει στην έννοια της Συνδημίας και θέτει τα πράγματα στην πραγματική τους βάση, βαθύτατα κοινωνικο-πολιτική: Όσο επιμένουμε να αντιμετωπίζουμε την covid-19 ως ένα απλώς και μόνο βιοϊάτρικό πρόβλημα, θα αποτυγχάνουμε διαρκώς, ακόμη και αν βρεθεί ένα αξιόπιστο εμβόλιο ή άλλο φάρμακο για τον κοροναϊό. Πολύ περισσότερο αξίζει να δούμε το θέμα υπό το φως της πρόσφατης δήλωσης του καθηγητή του Στάνφορντ Γιάννη Ιωαννίδη, περί "ιατρικοποίησης της κοινωνίας", με άλλα λόγια της λεγόμενης "Βιοπολιτικής", και της επικινδυνότητας που αυτή ενέχει.  Η μετάφραση του άρθρου είναι δική μου...

Καθώς φθάνουμε παγκοσμίως τους ένα εκατομμύριο θανάτους από covid-19, οφείλουμε να δούμε κατάματα το γεγονός ότι ακολουθούμε μία πολύ στενή προσέγγιση για τη διαχείριση της έξαρσης ενός νέου κοροναϊού. Αντιμετωπίζουμε την αιτία αυτής της κρίσης ως μία λοιμώδη νόσο. Όλες μας οι παρεμβάσεις έχουν επικεντρωθεί στη διακοπή των οδών της ιικής μετάδοσης, ώστε με αυτόν τον τρόπο να ελέγξουμε τη διασπορά του παθογόνου. Η "επιστήμη" (ΣτΜ: τα εισαγωγικά στο πρωτότυπο) που καθοδήγησε τις κυβερνήσεις στη λήψη αποφάσεων καθοδηγείται κυρίως από επιδημιολογικά μοντέλα και από ειδικούς των λοιμωδών νόσων, οι οποίοι θέτουν το πλαίσιο της παρούσας υγειονομικής κατάστασης εκτάκτου ανάγκης με όρους προηγούμενων αιώνων, ως μάστιγας, κάτι που ίσως από την πλευρά τους είναι κατανοητό (ΣτΜ: δηλαδή, τόσο ξέρουν, τόσο λεν, οι λοιμοί είναι η δουλειά τους). 

Ωστόσο, οι γνώσεις που έχουμε αποκτήσει μέχρι στιγμής φανερώνουν ότι η ιστορία της covid-19 δεν είναι τόσο απλή. Δύο κατηγορίες νόσων αλληλεπιδρούν εντός κάθε δεδομένου πληθυσμού: η λοίμωξη από τον κοροναϊό SARS-CoV-2 και ένα μεγάλο φάσμα μη μεταδοτικών νόσων (ΜΜΝ). Αυτές οι καταστάσεις συναθροίζονται εντός των διαφόρων κοινωνικών ομάδων σύμφωνα με τις ανισότητες, βαθιά ριζωμένες στις κοινωνίες μας. Η συσσώρευση των νόσων αυτών επί ενός υπόβαθρου κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας επιδεινώνει τις αρνητικές επιδράσεις της κάθε νόσου χωριστά. 

Η covid-19 δεν είναι πανδημία. Είναι συνδημία. Η συνδημική φύση της απειλής που αντιμετωπίζουμε σημαίνει ότι απαιτείται μία πιο εξειδικευμένη και λεπτομερής προσέγγιση, εάν θέλουμε να προστατεύσουμε την υγεία των κοινοτήτων μας.

Την ιδέα της συνδημίας συνέλαβε πρώτος o Merril Singer, Αμερικανός ιατρικός ανθρωπολόγος, κατά τη δεκαετία του 1990. Σε επιστολή του στο Lancet, μαζί με την Emily Mendenhall και τους συνεργάτες τους, ο Singer επιχειρηματολόγησε ότι η συνδημική προσέγγιση αποκαλύπτει τις βιολογικές και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που είναι σημαντικές για την πρόγνωση, τη θεραπεία και τις πολιτικές δημόσιας υγείας. Η μείωση της ζημίας που προκαλεί ο SARS-CoV-2 απειτεί να δοθεί περισσότερη προσοχή στις ΜΜΝ και στις κοινωνικο-πολιτικές ανισότητες, απ' όση δίδεται μέχρι σήμερα. Μία συνδημία δεν αναφέρεται απλώς στη συννοσηρότητα. Οι συνδημίες χαρακτηρίζονται από βιολογικές και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ καταστάσεων, οι οποίες αυξάνουν την ευπάθεια ενός ατόμου σε βλάβες της υγείας του.

Στην περίπτωση της covid-19, η αντιμετώπιση των ΜΜΝ αποτελεί προαπαιτούμενο, ώστε αυτή να περιορισθεί με επιτυχία. Όπως έδειξε η πρόσφατα δημοσιευμένη στο Lancet μελέτη "NCD Countdown 2030" (Μείωση των ΜΜΝ 2030), παρότι η πρόωρη θνησιμότητα από ΜΜΝ μειώνεται, ο βηματισμός της αλλαγής είναι πολύ αργός. Ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν από χρόνιες νόσους διαρκώς αυξάνεται. Η αντιμετώπιση της covid-19 σημαίνει και αντιμετώπιση της υπέρτασης, της παχυσαρκίας, του διαβήτη, των καρδιαγγειακών και των χρόνιων αναπνευστικών νόσων, όπως και του καρκίνου. 

Η απόδοση μεγαλύτερης προσοχής στις ΜΜΝ δεν αφορά μόνο τα πλουσιότερα έθνη. Οι ΜΜΝ αποτελούν μία παραμελημένη αιτία κακής υγείας και στις φτωχότερες χώρες. Στη δημοσίευσή τους στο Lancet της προηγούμενης εβδομάδας, οι Gene Bukhman και Ana Mocumbi περιέγραψαν μία κατάσταση που την ονόμασαν "Φτώχεια ΜΜΝΤ", όπου προσέθεσαν και τους τραυματισμούς στην γκάμα των ΜΜΝ, που περιλαμβάνει καταστάσεις όπως τσιμπήματα φιδιών, επιληψία, νεφρική νόσο και δρεπανοκυτταρική αναιμία. Για τους ένα δισεκατομμύριο φτωχότερους ανθρώπους στον πλανήτη σήμερα, οι ΜΜΝΤ αποτελούν περισσότερο από το ένα τρίτο των νόσων από τις οποίες υποφέρουν. Η δημοσίευση περιγράφει πώς η διαθεσιμότητα προσιτών και οικονομικά αποδοτικών παρεμβάσεων κατά την επόμενη δεκαετία θα μπορούσε να αποτρέψει σχεδόν 5 εκατομμύρια θανάτους, μεταξύ των φτωχότερων πληθυσμών. Και αυτό, χωρίς να υπολογίζουμε τον μειωμένο κίνδυνο θανάτου από covid-19, που θα προέκυπτε μέσω αυτών των παρεμβάσεων. 

Η πιο σημαντική συνέπεια της αντιμετώπισης της covid-19 ως συνδημίας είναι η υπογράμμιση της κοινωνικής της προέλευσης: Αυξημένη ευπάθεια των γηραιότερων, των Μαύρων, των Ασιατών και των μειονοτικών εθνοτικών κοινοτήτων, αλλά και οι εργαζόμενοι σε θέσεις-κλειδιά στον υγειονομικό τομέα συνήθως είναι κακοπληρωμένοι, με λιγότερη προστασία της υγείας τους, πράγματα που συνθέτουν μία αλήθεια που μέχρι σήμερα μετά βίας παραδεχόμαστε: Ασχέτως του πόσο αποδοτική είναι μία θεραπεία ή προστατευτικό ένα εμβόλιο, η επιδίωξη μίας καθαρά βιοϊατρικής λύσης θα καταλήγει πάντοτε σε αποτυχία. 

Εκτός και αν οι κυβερνήσεις επινοήσουν πολιτικές και προγράμματα ώστε να αντιστρέψουν τις βαθιές ανισότητες, οι κοινωνίες μας δεν θα είναι ποτέ πραγματικά ασφαλείς από την covid-19. Όπως έγραψαν οι Singer και συν. το 2017, "Η συνδημική αντίληψη προσφέρει έναν πολύ διαφορετικό προσανατολισμό στην κλινική ιατρική και στη δημόσια υγεία, δείχνοντας πώς μία ολοκληρωμένη προσέγγιση στην κατανόηση και στη θεραπεία των νόσων μπορεί να είναι πολύ πιο επιτυχής από τον απλό έλεγχο της μετάδοσης μίας επιδημικής νόσου ή τη θεραπεία ενός μεμονωμένου ασθενή".

Θα προσέθετα, αναφέρει ο συγγραφέας, ένα περαιτέρω πλεονέκτημα: Οι κοινωνίες μας χρειάζονται ελπίδα. Η οικονομική κρίση που προχωρά ακάθεκτη προς τα επάνω μας δεν πρόκειται να λυθεί με φάρμακα ή εμβόλια. Απαιτείται, το λιγότερο, μία εθνική αναγέννηση. Η αντιμετώπιση της covid-19 ως μία συνδημία θα συμβάλλει στην απόκτηση ευρύτερης οπτικής, που θα συμπεριλάβει την εκπαίδευση, την εργασία, τη στέγαση, την τροφή και το περιβάλλον. Η θεώρηση της covid-19 απλώς και μόνο ως μία πανδημία αποκλείει μία τέτοια, ευρύτερη αλλά απαραίτητη, προοπτική. 

ΣτΜ: Με άλλα λόγια, η λύση δεν είναι η ιατρικοποίηση της κοινωνίας, αλλά η κοινωνικοποίηση της ιατρικής. Κατόπιν των παραπάνω, ανακύπτει ένα φλέγον ερώτημα: Για ποιον λόγο, όχι μόνο δεν προσπάθησε κανείς να αντιμετωπίσει έτσι την επιδημία, αλλά τουναντίον ελήφθησαν παγκοσμίως μέτρα που ενέτειναν περισσότερο τα προβλήματα των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων, επομένως επιδείνωσαν στην πράξη τη βαρύτητα της συνδημίας (που βάφτισαν τρομοκρατικά "πανδημία"); 

Το παραπάνω ερώτημα έχει προφανώς ξεκάθαρα πολιτικές απαντήσεις και ο καθένας από εμάς καλείται να τις δώσει από μόνος του, διότι κανείς δεν πρόκειται να μας τις δώσει έτοιμες...

Ο Κωστής Ανετάκης είναι βιολόγος, με μεταπτυχιακό στη Νανοτεχνολογία και διδακτορικό στην Ιατρική. Εργάζεται ως Ακαδημαϊκός Υπότροφος στο τμήμα Βιοϊατρικών Επιστημών του ΔΙΠΑΕ στη Θεσσαλονίκη, διδάσκοντας εργαστηριακές ασκήσεις Ιολογίας και Κλινικής Χημείας στους φοιτητές. Πρόσφατα, επιμελήθηκε τη μετάφραση του βιβλίου ιολογίας Introduction to Modern Virology των N. J. Dimmock, A. J. Easton και K. N. Leppard, για λογαριασμό του εκδοτικού οίκου University Press, το οποίο θα διατεθεί στα πανεπιστημιακά τμήματα Βιοϊατρικών Επιστημών Αθήνας και Θεσσαλονίκης ως διδακτικό σύγγραμμα, από το ακαδημαϊκό έτος 2020-21.